Meerjarenbeleidsplan 2024-2026 stichting Ooggetuigen van de Geschiedenis

1. Inleiding

Stichting Ooggetuigen van de Geschiedenis is opgericht met als doel het vastleggen en het toegankelijk maken van persoonlijke verhalen die een belangrijke rol spelen in het collectieve geheugen van Nederland. Door middel van oral history-projecten brengt de stichting historische gebeurtenissen tot leven vanuit het perspectief van de mensen die deze gebeurtenissen zelf hebben meegemaakt.

Het eerste project van de stichting is ‘Ooggetuigen van de Gaswinning’. Dit project richt zich op de impact van de gaswinning in Groningen en de gevolgen voor inwoners, het landschap en de samenleving. Door middel van 100 persoonlijke getuigenissen, verrijkt met archiefmateriaal, wordt een interactief online platform gecreëerd waarin de verhalen van betrokkenen centraal staan. Dit project dient als blauwdruk voor toekomstige initiatieven die zich richten op andere maatschappelijke en historische gebeurtenissen in Nederland.

2. Project Ooggetuigen van de Gaswinning 

De gaswinning in Groningen begon in 1959 met de ontdekking van een van de grootste aardgasvelden ter wereld. De vondst werd aanvankelijk gezien als een economische zegen. Nederland werd zelfvoorzienend in energie, en de export van gas bracht aanzienlijke inkomsten met zich mee. De regio Groningen profiteerde in de beginjaren economisch mee, maar al snel werd duidelijk dat de gaswinning niet zonder gevolgen bleef. De bodem begon te dalen, en met de eerste aardbevingen in de jaren ’80 kwamen de eerste zorgen over schade aan woningen en infrastructuur naar voren.

Vanaf de jaren ’90 werd steeds duidelijker dat de aardbevingen in frequentie en kracht toenamen, met desastreuze gevolgen voor de inwoners van Groningen. Duizenden huizen raakten beschadigd, historische gebouwen en kerken werden onveilig, en het vertrouwen in de overheid en de betrokken bedrijven zoals de NAM en de Rijksoverheid begon te wankelen. De schadeafhandeling verliep traag en bureaucratisch, waardoor veel bewoners jarenlang in onzekerheid leefden over de toekomst van hun huis en woonomgeving. Daarnaast had de gaswinning impact op het landschap: verzakkingen, veranderingen in waterhuishouding en een toename van gescheurde en gesloopte gebouwen hebben het aanzicht van Groningen blijvend veranderd.

De maatschappelijke onrust groeide en leidde uiteindelijk tot ingrijpende politieke beslissingen. Onder druk van publieke opinie en onderzoeksrapporten besloot de overheid in 2018 om de gaswinning geleidelijk af te bouwen. In 2022 werd de gaswinning grotendeels stilgelegd en in 2024 kwam er officieel een einde aan de gaswinning in het Groningerveld.

Nu de winning ten einde is gekomen, is het cruciaal om deze ingrijpende geschiedenis vast te leggen. Stichting Ooggetuigen van de Geschiedenis wil dit doen door het vastleggen van de verhalen van de ooggetuigen van de gaswinning. Daarnaast wil de stichting door middel van (onder andere) een interactief online platform, waarin deze persoonlijke verhalen van betrokkenen centraal staan, een bijdrage leveren aan de verwerking van deze ingrijpende gebeurtenissen. Dit beleidsplan beschrijft de doelstellingen, werkwijze en betrokken partijen bij het realiseren van dit platform. De nadruk ligt op het bewaren van de geschiedenis voor toekomstige generaties en het bieden van inzicht in de menselijke gevolgen van de gaswinning.

3. Doelstellingen en ANBI-status 

Het project heeft als doel om 100 ooggetuigenverhalen over de gaswinning in Groningen vast te leggen en toegankelijk te maken. Door middel van een interactief online platform kunnen bezoekers hun eigen verhaallijn volgen en verbanden ontdekken tussen de verschillende verhalen. Dit wordt gerealiseerd met behulp van tekst, audio en video, zodat een gelaagde en rijke historische beleving ontstaat. Het platform wordt gelanceerd in de eerste helft van 2026 en blijft daarna doorontwikkeld en onderhouden in samenwerking met erfgoedinstellingen.

Om te voldoen aan de eisen voor een ANBI-status is de stichting gericht op het algemeen nut en heeft zij geen winstoogmerk. Alle inkomsten en middelen worden ingezet voor het realiseren en onderhouden van het platform en gerelateerde activiteiten. De stichting streeft naar transparantie en verantwoording door regelmatige verslaglegging en publicatie van financiële en inhoudelijke rapportages.

4. Organisatie en Bestuur

De stichting wordt bestuurd door een onbezoldigd bestuur dat verantwoordelijk is voor het beleid en de uitvoering van de doelstellingen. Het bestuur bestaat uit minimaal drie leden en hanteert een rooster van aftreden om continuïteit te waarborgen. Besluiten worden genomen op basis van consensus en vastgelegd in notulen. De stichting werkt samen met deskundigen en erfgoedinstellingen voor het vastleggen van de interviews en de inhoudelijke en technische realisatie van het platform.

Het bestuur wordt gevormd door:

Xandra Groenewold, voorzitter

Nina Hiddema, secretaris

Harry Garretsen, penningmeester

5. Het Belang van Oral History

Oral history, oftewel mondelinge geschiedenis, is een methode waarbij persoonlijke herinneringen en ervaringen worden verzameld en gedocumenteerd. Deze methode biedt unieke inzichten die vaak niet in geschreven bronnen te vinden zijn. Door middel van interviews met direct betrokkenen kunnen we een genuanceerder en menselijker beeld van historische gebeurtenissen verkrijgen.

Traditionele geschiedschrijving is vaak gebaseerd op officiële documenten, statistieken en andere geschreven bronnen. Hoewel deze bronnen waardevol zijn, missen ze soms de persoonlijke dimensie van historische gebeurtenissen. Oral history vult dit gat door persoonlijke verhalen en ervaringen vast te leggen, waardoor we een dieper begrip krijgen van de impact van gebeurtenissen op individuen en gemeenschappen.

Door het verzamelen van persoonlijke verhalen draagt oral history bij aan het behoud van het collectieve geheugen van een gemeenschap. Het helpt bij het begrijpen van hoe gemeenschappen gebeurtenissen herinneren, interpreteren en doorgeven aan toekomstige generaties. Dit is essentieel voor identiteitsvorming en het behoud van cultureel erfgoed.

Voor het project “Ooggetuigen van de Gaswinning” is het gebruik van oral history cruciaal. Door de persoonlijke verhalen van Groningers vast te leggen, kunnen we de menselijke impact van de gaswinning documenteren en delen. Deze verhalen bieden niet alleen inzicht in de individuele ervaringen, maar dragen ook bij aan het bredere begrip van de sociale en culturele gevolgen van de gaswinning voor de regio.

Oral history is een waardevol instrument voor het vastleggen van persoonlijke perspectieven en het verrijken van onze kennis van het verleden. Het biedt een menselijker en completer beeld van historische gebeurtenissen en is daarom onmisbaar voor projecten die gericht zijn op het documenteren van ervaringen van gemeenschappen, zoals “Ooggetuigen van de Gaswinning”.

6. Werkwijze en partners

Het project wordt stapsgewijs opgebouwd om een optimaal en duurzaam interactief platform te realiseren. In de eerste fase worden 100 oral history-interviews afgenomen met inwoners en andere direct betrokkenen. Dit proces wordt uitgevoerd door historici en onderzoekers in samenwerking met lokale erfgoedinstellingen en gemeenschappen. Vervolgens worden deze verhalen aangevuld met archiefmateriaal, waaronder video’s, foto’s en documenten afkomstig uit onder andere de Groninger Archieven en Beeld en Geluid.

De technische realisatie wordt verzorgd door het Groningse bureau G2K en Script/Back to Code. Zij creëren een intuïtieve en gebruiksvriendelijke online omgeving waarin bezoekers verhalen kunnen ontdekken en verbanden tussen gebeurtenissen kunnen verkennen. Een redactie bestaande uit een historicus, researcher, editor en eindredacteur draagt zorg voor de inhoudelijke coördinatie. Daarnaast wordt een student-assistent van de Rijksuniversiteit Groningen ingezet om bij te dragen aan onderzoek en inhoudelijke verwerking. Het platform wordt voorafgaand aan de lancering getest en geoptimaliseerd in samenwerking met inwoners, erfgoedexperts en mediadeskundigen.

Betrokken partners

• Groninger Archieven: Levering en beheer van archiefmateriaal.
• Diepduik Media: Redactionele invulling en storytelling.
• Script/Back to Code en G2K: Technische realisatie.
• Rijksuniversiteit Groningen: Betrekken van studenten voor onderzoek en ondersteuning.
• Ministerie van OC&W: financiering
• Provincie Groningen, NCG en Mondriaanfonds: Mogelijke financiers.

7. Communicatie en Publieksbereik 

Het succes van dit project hangt mede af van een effectieve communicatiestrategie en het bereiken van een breed publiek. Via sociale media wordt een breed bereik gecreëerd, waarbij we inzetten op actieve interactie en betrokkenheid van gebruikers. Daarnaast wordt samengewerkt met scholen, erfgoedinstellingen en culturele organisaties om het platform te integreren in educatieve en informatieve programma’s.

Daarnaast worden er evenementen, lezingen en presentaties georganiseerd waarin de verhalen worden gedeeld met een groter publiek. Het project beoogt niet alleen een online platform te zijn, maar ook een verbindende rol te spelen door bewoners en belanghebbenden met elkaar in gesprek te laten gaan over de geschiedenis en de impact van de gaswinning.

8. Juridische en Ethische Overwegingen 

Bij het verzamelen en publiceren van de verhalen worden juridische en ethische richtlijnen strikt nageleefd. Interviews worden alleen gepubliceerd met toestemming van de betrokkenen. Auteursrechten op archiefmateriaal worden gerespecteerd en het project streeft naar een historisch verantwoorde en respectvolle weergave van de verhalen.

9. Evaluatie en Voortgangsbewaking

Om de voortgang en effectiviteit van het project te bewaken, worden periodieke evaluaties uitgevoerd. Dit gebeurt in samenwerking met de betrokken partners en gebruikers, waarbij feedback wordt verzameld om het platform verder te verbeteren. Er wordt actief gebruik gemaakt van data-analyse en gebruikersonderzoek om inzicht te krijgen in hoe bezoekers de site ervaren en welke onderdelen verdere optimalisatie behoeven.

Daarnaast worden regelmatige rapportages opgesteld voor financiers en stakeholders, waarin de voortgang en resultaten van het project worden gepresenteerd. Het streven is om een dynamisch en duurzaam platform te creëren dat doorlopend kan worden aangevuld en geoptimaliseerd, zodat de verhalen van de Groningers behouden blijven voor toekomstige generaties.

10. Nieuwe initatieven

De stichting stelt zich ten doel om de opgedane ervaring met het project in te zetten voor nieuwe initiatieven die aansluiten bij de doelstelling van de stichting. Zij zal daar zelf aanzetten toe geven en staat ook open voor initiatieven van derden.

11. Tijdspad

Het project kent de volgende fases:

• 2024: Neerzetten projectorganisatie en afnemen eerste 38 interviews
• 2025: Ontwikkeling en realisatie van het online platform en vervolg interviews
• Voorjaar 2026: Lancering van het platform
• 2026 en verder: Doorontwikkeling, publiekstoepassingen en onderhoud

12. Financiën

De financiering van het project komt voort uit subsidies en fondsen. Het project is in 2024 gestart met een bijdrage van het ministerie van OC&W. Hiervan kunnen de eerste 38 interviews gemaakt worden.  

Er worden gesprekken voor de tweede fase van de financiering gevoerd met de provincie Groningen, het Mondriaanfonds, fonds bijzondere journalistieke projecten en de nationaal coördinator Groningen. Aanvullende bijdragen van erfgoedinstellingen of particuliere donateurs worden onderzocht. 

De kosten zijn onderverdeeld in personeel en onderzoek, technische ontwikkeling, promotie en communicatie, en onderhoud van het platform. Later wordt een begroting aan dit hoofdstuk toegevoegd, waarin de exacte financiële structuur wordt vastgelegd.

Alle gelden worden uitsluitend besteed aan de doelstellingen van de stichting, waarbij de financiële administratie jaarlijks wordt gecontroleerd en openbaar wordt gemaakt. Hiermee voldoet de stichting aan de voorwaarden voor de ANBI-status.

13. Meerjarenbegroting